Ontwikkelingen

Ontwikkelingen volgen elkaar snel op en werken door in de toekomst. Wij willen als gemeente inspelen op relevante ontwikkelingen en wendbaar zijn voor die toekomst. Daarom schetsen wij hieronder een aantal ontwikkelingen, die doorwerken in ons beleidsmatig en financieel kader.

Effecten van corona
De effecten van de coronamaatregelen op korte en langere termijn zijn onzeker. Dat de crisis een grote impact heeft op het sociaal – en economisch leven van onze inwoners is zeker. Denk daarbij aan de financiële situatie van diverse sectoren, het onderwijs voor jeugdigen, de preventieaanpak als het gaat om sport en bewegen en het sociaal culturele leven. Ondernemers hebben minder inkomsten en we verwachten meer faillissementen.
We krijgen signalen van eenzaamheid en depressieve klachten, ontmoetingsmogelijkheden zijn beperkt en we bewegen minder. We weten nu al dat dit een effect heeft op menig jongere. De gevolgen voor de lange termijn zijn nog onduidelijk. Er is een toename te verwachten van het aantal uitkeringen, doordat meer mensen inkomen verliezen. Daarnaast stromen mensen ook minder snel uit, doordat er minder mogelijkheden zijn op de arbeidsmarkt.
Het gebrek aan financieel perspectief kan voor ondernemers en werkzoekenden op langere termijn effect hebben op het welbevinden en leiden tot gezondheidsklachten. De genoemde ontwikkelingen hebben in de toekomst mogelijk weerslag op de algehele gezondheid van onze inwoners, waardoor er meer vraag is naar ondersteuning vanuit preventie of zorg.

De coronacrisis heeft ook een direct effect op de werkwijze van de gemeente. Zowel als het gaat om de individuele dienstverlening als participatietrajecten en het onderling contact. Veel mensen werken door de lockdown vanuit huis en organiseren privé aangelegenheden digitaal. Ook vanuit de gemeente is die stap gezet, zowel intern als extern, in de wijze waarop we digitaal contact organiseren. Wij verwachten dat de behoefte aan digitale innovatie blijft groeien. Daarom is investeren in verdergaande digitalisering noodzakelijk.

Op basis van de huidige en onzekere situatie is het lastig de beleidsmatige en financiële effecten voor het jaar 2022 en verder in beeld te brengen. We verwachten in 2021 een stapsgewijze opheffing van maatregelen en dat we in 2022 naar een leven in een veranderd post-corona tijdperk gaan. Wat dit inhoudt is nog onzeker. De beleidsmatige, organisatorische en financiële effecten voor de gemeente zijn daarom nog niet aan te geven. Een beeld van financieel zware tijden en de noodzaak om in de nabije toekomst betekenisvolle keuzes te maken doemt.
De crisis heeft naast economische impact ook gevolgen voor de mentale en fysieke gezondheid, waardoor we verwachten meer inspanningen te leveren vanuit ons sociale en economische domein.
Het kabinet heeft zich de afgelopen periode ingespannen gemeenten financieel te ondersteunen bij de uitvoering van de coronamaatregelen. Er zijn compensatiemaatregelen getroffen voor de extra kosten en gederfde inkomsten. In hoeverre we gecompenseerd gaan worden voor de tot nu toe gemaakte kosten, laat staan de toekomstige kosten, kunnen we nog niet kwantificeren. Voor nu nemen we geen extra kosten op in de perspectiefnota, wetende dat de effecten op termijn onzeker zijn.

Transformatie sociaal domein
Het sociaal domein is doorlopend in ontwikkeling. De gevolgen van de coronamaatregelen, zoals hierboven genoemd, vragen de komende jaren aandacht voor bepaalde thema's en doelgroepen in het sociaal domein. De tweedeling in de samenleving, die nog scherper wordt, speelt hier een rol in. We lopen het risico dat de trend van oplopende kosten nog verder versterkt. Ons programma Grip op het Sociaal domein zetten we onverminderd voort. Daarnaast versterken we de komende jaren het preventieveld; de ontwikkeling van een integrale toegang is hier een belangrijke stap in.

Klimaat
Ons klimaat verandert. We ervaren de gevolgen nu al: tropische temperaturen, langdurige perioden van droogte en extreme piekbuien, die leiden tot wateroverlast. Dit heeft gevolgen voor onze leefomgeving. Waar we eeuwenlang werkten om water zo snel mogelijk af te voeren, werken we nu aan het lokaal vasthouden van water. Als gemeente bereiden we ons voor en ondernemen actie.
Dat resulteert in een aantal maatregelen, waarmee we de gevolgen van de klimaatverandering enerzijds goed opvangen en anderzijds verdere klimaatverandering inperken. We stelden een gemeentelijk Klimaatadaptieplan vast om de gevolgen van de klimaatverandering op te vangen. Dit werken we de komende jaren verder uit. Samen met andere gemeenten en waterschappen. Denk hierbij aan het gezamenlijk aanpakken van knelpunten op het gebied van wateroverlast, hitte, droogte en waterveiligheid.
We nemen deel aan de uitvoering van het Klimaatakkoord om verdere klimaatverandering in te perken. Onderdelen hiervan zijn onder andere het verduurzamen van de energievraag door het opwekken van duurzame energie (o.a. Regionale Energie Strategie), het verminderen van de energievraag (bijv. isolatie) en ook de overstap van aardgas naar duurzame bronnen om de gebouwde omgeving te veranderen.
De VNG heeft namens de gemeenten het Klimaatakkoord ondertekend, met drie randvoorwaarden: haalbaar/betaalbaar voor de samenleving, decentrale overheden moeten de beschikking hebben over de juiste bevoegdheden, een vergoeding voor de toename in de uitvoeringslasten. Momenteel wordt er landelijk gekeken hoe aan deze voorwaarden voldaan kan worden. Bij de uitvoering van het klimaatakkoord werken we samen met partners en onze lokale gemeenschap. We willen zo regie houden en met de inkomsten onze eigen gemeenschappen versterken met als doel een duurzaam leefbaar Dalfsen. De projecten die we uitvoeren zijn globaal verdeeld over de thema’s besparing, opwekking, lokale kracht en circulaire economie.
Aanvullend op het Klimaatakkoord is het beleid over stikstofdepositie belangrijk. Ontwikkelingen komen tot stilstand als gevolg van de stikstofuitstoot en het ontbreken van een goed kader. We participeren in een provinciaal programma over gebiedsgerichte aanpak Stikstof. Samen met de provincie Overijssel en de Vechtdalgemeenten Ommen en Hardenberg gaan we op zoek naar oplossingen. Maatregelen vanuit het Rijk willen we gebiedsgericht oppakken. Hiervoor stellen we een gebiedsagenda op.

Werken onder de Omgevingswet
Op 1 januari 2022 treedt de Omgevingswet in werking, een wet die alle wetten op het gebied van de leefomgeving vereenvoudigt en bundelt. De Omgevingswet heeft een aantal maatschappelijke doelen; deze richten zich op duurzame ontwikkeling, de bewoonbaarheid van het land en verbetering van het leefmilieu. Daarnaast heeft de wet een aantal verbeterdoelen. Minder en overzichtelijke regels, meer ruimte voor initiatieven en lokaal maatwerk en vertrouwen als uitgangspunt. Dat is waar de Omgevingswet voor staat. Het doel van een initiatief in de fysieke leefomgeving staat centraal in plaats van de vraag: Mag het wel?

De voorbereiding en invoering van de wet is een grote transitie. Een juridische opgave en vooral ook een cultuurverandering, dwars door de gemeentelijke organisatie heen. Het vraagt ons als gemeente om echt anders te gaan werken, vanuit een meer faciliterende en meedenkende rol. Inmiddels zijn we gestart om ervaring op te doen met nieuwe rollen onder de Omgevingswet, zoals casemanager, ruimtecoach en een kwartiermaker voor de rol van gebiedsmanager. We ontwikkelen de rollen door op basis van evaluatie(s) en maken keuzes voor 2022 en verder.
Vanaf 1 januari 2022 werken we vanuit het (van rechtswege) tijdelijke Omgevingsplan stapsgewijs toe naar het definitieve Omgevingsplan voor Dalfsen. We nemen het op orde brengen van de lokale regelgeving hierin mee. In 2022 leggen we de Omgevingsvisie ter besluitvorming voor aan de raad.
De invoering van de wet en de hiervoor te maken keuzes beïnvloeden de organisatie, het bestuur, de financiën, digitalisering en vraagt de nodig inzet en tijd van medewerkers. Een transitie van deze omvang heeft meerdere jaren nodig. We werken de komende jaren aan de gewenste cultuurverandering, waarbij we vanuit een lerend principe onze werkwijze bijstellen.

Ontwikkelingen op de arbeidsmarkt
De laatste arbeidsmarktprognoses laten een krapte op de arbeidsmarkt zien in o.a. de sectoren zorg en welzijn, openbaar bestuur en informatie en communicatie. Ondanks de effecten van de coronamaatregelen, verwachten we voor specifieke expertise schaarste. Tegelijkertijd zien we ook dat het voor bepaalde doelgroepen moeilijk is om een baan te verwerven. We verwachten dat deze mismatch tussen ‘vraag’ en ‘aanbod’ mogelijk toeneemt met de effecten van de coronamaatregelen. Als gemeente houden we daarom aandacht voor de arbeidsmarktmogelijkheden van onze inwoners en de beschikbaarheid van personeel voor onze ondernemers.

Ook voor de gemeentelijke organisatie zijn diverse functies moeilijker vervulbaar. Het gaat dan bijvoorbeeld om specifieke expertise op het gebied van ICT, juridische zaken, financiën, planologie en vergunningverlening. We zijn in 2020 bekroond met de World-class Workplace. Dit is een mooi uitgangspunt om een impuls te geven aan het aantrekkelijk werkgeverschap, zodat wij ook in de toekomst huidige en potentiële medewerkers blijven boeien en binden.

Digitale ontwikkelingen
De digitale ontwikkelingen versnellen door de coronamaatregelen. Daar waar eerst voorzichtige stappen werden gezet, zien we nu digitale concepten in iedere sector ontstaan. Het gaat daarbij niet alleen om digitale interactie, maar ook ontwikkelingen als robotisering, blockchain, internet of things, enzovoort.
De verwachtingen over de digitale competenties van de gemeente veranderen in hoog tempo. Dit geldt onder meer voor onze dienstverlening, de wijze waarop wij met inwoners in contact zijn en onze manier van beleid maken. Het doet een beroep op de digitale vaardigheid van onze inwoners en van onze medewerkers. En vraagt om creativiteit en aandacht als het gaat om kwetsbaarheden in een digitale wereld. Denk bijvoorbeeld aan informatieveiligheid en het waarborgen van persoonsgegevens. Tegelijkertijd bieden deze ontwikkelingen ook kansen, die we aangrijpen voor onze digitale dienstverlening.

Goed Goan
Vorig jaar startte het traject Bestuurlijke Vernieuwing ofwel ‘Goed Goan’. Dat is opgezet vanuit de vraag of de besluitvormingsprocessen in hun huidige vorm nog passen en hoe we als gemeente en de Dalfser gemeenschap met elkaar willen samenwerken. De coronapandemie vertraagde het tempo van het traject ‘Goed Goan’ behoorlijk, mede doordat de fysieke introspectiesessies niet doorgingen. We pasten onze koers daarop aan en kijken komend jaar naar de gehanteerde werkwijzen (zoals vergadermodellen, vergaderorde), ‘vangen’ ervaringen vanuit de raad en formuleren mogelijke aanbevelingen of richtingen voor verbetering. Daarmee geven we een ontwikkelimpuls aan de nieuwe raad.
Participatie is steeds meer onderdeel van het proces van beleids- en besluitvorming. Inwoners en ondernemers verwachten een open overheid, die met hen meedenkt en ondersteund bij initiatieven. We maken ons beleid mét de samenleving en oefenen met besluitvormingsprocessen. Hiervoor werken we aan een wendbare organisatie met bijvoorbeeld ons participatiebeleid, de implementatie van de Omgevingswet en transformatie sociaal domein.

Samenwerken en netwerkvorming
We pakken maatschappelijke vraagstukken steeds vaker in samenwerking met een veelheid aan partners en regionaal op. Dit doen we vanuit de wens om plannen integraal in samenhang met elkaar en vanuit verschillende perspectieven te ontwikkelen. En in gezamenlijkheid te realiseren. Het gaat hierbij zowel om formele als informele samenwerking. Waarbij we in meer of mindere mate samenwerken met de triple helix model van ondernemers, onderwijs en maatschappelijke organisaties en/of andere overheden. De samenwerking ontwikkelt zich steeds meer naar netwerkorganisaties. Het doel van deze interactie en samenwerking in netwerken is dat dit, afhankelijk van thematiek, tot logische oplossingen voor de samenleving en/of individuele personen leidt. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de ontwikkelingen van (de directe omgeving van) de Vecht en samenwerking op preventie met lokale partners.

Ook het Rijk wil graag een duidelijke gesprekspartner voor landelijke opgaven in de regio. Deze regionale insteek blijkt bijvoorbeeld uit de Omgevingsagenda Oost. In praktische zin komt dit tot uiting in bijvoorbeeld de Regiodeal, die we met Regio Zwolle behaalden. In de Regiodeal realiseren we de komende jaren in uiteenlopende coalities projecten, waaronder de Klimaatstraat in Centrumplan Dalfsen.

Wij zien het belang van strategisch partnerschap om nu en in de toekomst invloed te houden op ontwikkelingen met daarin de positie van Dalfsen en haar omgeving.

Tweede Kamerverkiezingen
Het is onzeker welke ontwikkelingen de Tweede Kamerverkiezingen met zich meebrengen en welke impact dit heeft op de gemeentelijke financiën en het gemeentelijke beleid. Namens de gemeenten zet de VNG haar lobby bij de kabinetsformatie in op vier sporen:

1. Structurele financiën, een reële bijdrage via het gemeentefonds en een eerlijke en voorspelbare normeringssystematiek.
2. Een Wet decentraal bestuur, waarmee een beter bestuurlijk en financieel evenwicht moet komen tussen rijksoverheid, provincies en gemeenten.
3. Aanbod aan het nieuwe kabinet voor samenwerking en uitvoering op de thema’s; wonen, klimaat, regionale economie en digitalisering.
4. Focus op uitvoering met aandacht voor de menselijke maat. Daarnaast zijn de middelen voor het uitvoeren van de jeugdzorg een belangrijk thema.

Gemeenteraadsverkiezingen 2022
Op 16 maart 2022 vinden gemeenteraadsverkiezingen plaats. De nieuwe gemeenteraad zal naar verwachting enige financiële ruimte wensen om nieuwe ambities en plannen te kunnen realiseren. Tegelijkertijd is met onze behoedzame raming in het huidige meerjarenperspectief en het huidige ambitieniveau geen financiële ruimte beschikbaar.
Een aantal processen lopen met de huidige ambities door, zoals Goed Goan en participatietrajecten. Bij het formuleren van nieuwe ambities blijft de uitvoeringscapaciteit ook een aandachtspunt.

Herijking van het gemeentefonds
Het Rijk wil de verdeling van het gemeentefonds herijken. De nieuwe verdeling maakt onderdeel uit van een breder vraagstuk over een passende inrichting van de bestuurlijke en financiële verhoudingen. Het gaat om een goede balans tussen ambities op maatschappelijke opgaven en het daartoe ter beschikking staande instrumentarium en middelen voor gemeenten.

De huidige voorstellen betekenen voor Dalfsen dat de algemene uitkering met € 17,- per inwoner stijgt, wat een positief effect betekent van afgerond ongeveer € 485.000. Het gaat echter om voorlopige uitkomsten op grond van gegevens uit 2017. De beheerders van het Gemeentefonds actualiseren de gegevens voordat de herverdeling wordt ingevoerd en het effect definitief is.
Daarnaast zijn de behandeling en uitkomsten van de herverdeelvoorstellen onzeker. Behoedzaam ramen is daarom op zijn plaats.

De fondsbeheerders streven met hun voorstel naar invoering in 2023. Definitieve besluitvorming is aan het nieuwe kabinet.